جایگزین اوراق قرضه در ایران

اوراق قرضه جزو اوراق بهادار با درآمد ثابت است. این اوراق توسط شرکت ها و به منظور تامین مالی منتشر می گردد. ولی از دیدگاه اسلام ماهیت انتشار اوراق قرضه با نوعی معامله ربا همراه است؛ لذا در این مقاله قصد داریم بهترین جایگزین اوراق قرضه را که در حال حاضر در کشورمان رایج است را به شما معرفی کنیم. پس ابتدا مشکل شرعی اوراق قرضه را توضیح داده و در ادامه به دو مورد از بهترین جایگزین اوراق قرضه اشاره خواهیم کرد.

اوراق قرضه و مشکل آن از دیدگاه اسلام

شرکت ها از دو طریق انتشار سهام و استقراض به تامین مالی می پردازند. یکی از راههای استقراض، انتشار اوراق قرضه است. اوراق قرضه در اصل ورقیه که نشاندهنده حق دارنده آن نسبت به دریافت اصل و سود ثابت تعیین شده از اوراق است. ورق قرضه دارای سررسید و نرخ کوپن تعیین شده جهت پرداخت سود در بازه های زمانی طی قرارداد می باشد.

توضیح مشکل اوراق قرضه با ذکر مثالی ساده

فرض کنید شرکتی اوراق قرضه ای با سررسید 3 ساله، نرخ کوپن 10 درصد، ارزش اسمی 1000تومان و ارزش بازار 800 تومان منتشر کند و هر6 ماه یکبارهم در طول این 3 سال سود بپردازد. در این صورت شما هنگام خرید این ورق قرضه مبلغ 800 تومان پرداخت می کنید ولی پس از 3 سال جدا از سودی که بابت نرخ کوپن در این مدت دریافت کردین، 1000 تومان ارزش اسمی را پس می گیرین.

این موضوع از دیدگاه اسلام مترادف با ربا است. ربا از اصطلاحات شریعت اسلامی است و به معنای گرفتن یک مال در عوض پرداخت مالی از همان جنس، بطوری که میزان یکی زیادتر از دیگری باشد. اینکه ابتدا ورق قرضه را 800 تومان خریده و جدا از سود طی مدت آن، در آخر همان را با قیمت 1000تومان به منتشر کننده بفروشید معادل ربا است.

نقش اوراق قرضه در بازار

اما فارغ از ربوی بودن معامله اوراق قرضه، اهمیت آن در تامین مالی و کنترل نقدینگی را نمی توان نادیده گرفت. شرکت ها اگر سهام منتشر کنند، در واقع مردم را با خود شریک کرده اند؛ ولی ورقه قرضه مقدار پولی را در اختیار شرکت ها قرار می دهد که لزومی ندارد در ازای آن کسی را با خود شریک کرد. پس بدلیل اهمیت این اوراق، باید دنبال بهترین جایگزین اوراق قرضه بود.

بهترین جایگزین اوراق قرضه

پس از پیروزی انقلاب و اجرای بانکداری اسلامی و ممنوعیت بهره در اقتصاد، بنابر دلایل شرعی موجود در فقه اسلامی، انتشار و داد وستد اوراق قرضه نیز ممنوع شد. اما وجود جایگزینی برای اوراق قرضه که بتواند کارکردهایی که به آنها اشاره کردیم رو داشته باشه و مطابق با شرع مقدس اسلام باشد، ضروری به نظر میاد. در ادامه دو مورد از این اوراق را معرفی می کنیم.

1 – اوراق مشارکت، بهترین جایگزین اوراق قرضه

مطلب مرتبط : انواع بازارهای مالی در ایران

بحث اوراق مشارکت در راستای مساله استقراض عمومی از طریق انتشار اوراق بهادار، به عنوان یک سیاست مالی مطرح شد.  بر اساس قانون نحوه انتشار این اوراق، اوراق مشارکت به منظور تامین مالی بخشی از فرآیند تکمیل و توسعه طرح های عمرانی دولت و هم چنین ساختمانی و خدماتی منتشر، و از طریق عرضه عمومی به سرمایه گذارانی که قصد مشارکت در این طرح ها را دارن، واگذار می گردد. اوراق مشارکت سود ثابتی دارد که بصورت علی الحساب در مقاطعی از سال به دارندگان آن پرداخت می شود.

سود قطعی اوراق مشارکت نیز در سررسید و از محل سود طرح مورد مشارکت و به تناسب قیمت اسمی و مدت زمان سرمایه گذاری در اوراق، تعیین شده و پرداخت می گردد. این اوراق بصورت با نام یا بی نام و قیمت اسمی مشخص منتشر می شود. بازپرداخت اصل اوراق مشارکت در سررسید و پرداخت سود علی الحساب آن در مقاطع تعیین شده توسط ناشر تضمین شده است.

تفاوت اوراق مشارکت و اوراق قرضه

• در سررسید اوراق مشارکت دقیقا معادل ارزش اسمی پرداخت شده در زمان خرید، پس داده خواهد شد و بدین وسیله مشکل ربوی بودن حل شده و این موضوع، اوراق مشارکت را جزو بهترین جایگزین اوراق قرضه قرار می دهد.
• طرح هایی که اوراق مشارکت برای آنها منتشر میشه مشخص هستند ولی در خصوص اوراق قرضه چنین شفافیت اطلاعاتی وجود نداشت.
• ناشران اوراق مشارکت در مقاطعی از زمان، وضعیت مالی و روند پیشرفت پروژه را گزارش می دهند.
• سود قطعی اوراق مشارکت در سررسید و از محل سود قطعی پروژه (البته اگر سودده باشد) پرداخت می شود، ولی در خصوص اوراق قرضه ارزش اسمی فارغ از شناسایی سود پرداخت می گردد.
• ریسک نکول یا همان عدم امکان پرداخت، برای اوراق مشارکت وجود ندارد چون توسط دولت یا بانک تضمین می شود، ولی اوراق قرضه ریسک نکول زیادی دارد.

این ویژگی ها اوراق مشارکت را به بهترین جایگزین اوراق قرضه تبدیل می کند.

2- اوراق سفارش ساخت (استصناع)

اگرچه در چارچوب عملیات بازار باز، اوراق قرضه جزو مهمترین ابزارهای مالی بحساب میاد، ولی چون فروش اوراق قرضه معادل قرض گرفتن از دیگری همراه با بهره است، نمی توان از آن استفاده کرد. پس اگر جنبه تامین مالی این اوراق را بتوان با اوراق مشارکت جبران کرد، ولی باید به فکر بهترین جایگزین اوراق قرضه در عملیات بازار باز هم بود.

وزارتخانه ها و سازمان هایی که قصد اجرای طرح هایی در سطح ملی یا منطقه ای، مانند راه سازی و سدسازی، را دارند با شخصیت های حقیقی و حقوقی در جایگاه پیمانکار، قرارداد استصناع می بندند و به جای پرداخت همه یا بخشی از این قرارداد به پیمانکار اوراق استصناع با سررسید مشخص می دهند.

خرید و فروش اوراق استصناع

اوراق سفارش ساخت دارای ارزش اسمی در سررسید هستند ولی پیمانکاران و یا صاحبان این اوراق می توانند زودتر از موعد به بانک ها و یا بازراهای ثانویه تعیین شده، مراجعه کرده و معادل ارزش تنزیل یافته این اوراق را بگیرند. و اگر تا سررسید صبر کنند معادل قیمت اسمی آن را از ناشر می گیرند. طبیعی است که با نزدیک شدن این اوراق به سررسید، ارزش اسمی آن نیز به قیمت بازار نزدیک تر می شود.

بدین ترتیب با خروج از عقد قرض و تبدیل آن به عقد مشارکت می توان مشکل اوراق قرضه را حل کرد و اوراق سفارش ساخت را با قابلیت تامین اعتبار مالی و بعنوان ابزار سیاست پولی تعریف کرد.

در آخر امیدوارم این مقاله مفید بوده باشه و اگر قصد خرید اوراق بادرآمد ثابت را دارین، بهترین جایگزین اوراق قرضه را از میان این دو انتخاب کنید. اگر مشکلی در متن دیدین، خوشحال میشم تا با گروه نت نظر در میان بذارین.