کیوان چوگلی در دنیای تجارت و بازارهای مالی، اوراق قرضه کاربردهای فراوانی دارد. شرکت‌ها و نهادهای مالی از انواع اوراق قرضه به منظور تامین مالی و کنترل نقدینگی در بازار استفاده می کنند. این اوراق جزو اوراق با درآمد ثابت بحساب میاد که در ایران و پس از رواج بانکداری اسلامی، انتشار آن ممنوع شد. اما با تمام این تفاسیر، این اوراق جذابیت هایی برای ناشران و سرمایه گذاران دارند که در این مقاله ضمن معرفی انواع اوراق قرضه به آنها اشاره خواهیم کرد.
انواع اوراق قرضه و ویژگی های آن
شرکت ها به منظور توسعه امور تجاری خود به سرمایه نیاز دارن. این سرمایه می‌تواند از طریق انتشار سهام و یا استقراض تامین گردد. استقراض به نوبه خود به دو بخش اخذ تسهیلات بانکی و صدور اوراق قرضه تقسیم می شود. برای وام گرفتن از بانک باید ضمن وثیقه گذاشتن، در موعد های تعیین شده سرمایه استقراضی باز پرداخت گردد؛ اما اوراق قرضه با توجه به سررسید طولانی مدتی که دارن، فشار زیادی به شرکت برای تامین و بازپرداخت استقراض وارد نمی‌کنند.
اوراق قرضه عبارتند از اوراقی که نشانگر حقوق دارنده اوراق نسبت به دریافت اصل و سود ثابت تعیین شده است و به نوعی سند بدهکاری بحساب میاد. این اوراق را می‌توان بر حسب معیارهایی هم چون سررسید، نوع کوپن و … تقسیم بندی کرد. اما بهتر است قبل از آشنایی با انوع اوراق قرضه، با ویژگی این اوراق بیشتر آشنا بشیم.
ویژگی های اوراق قرضه
- تاریخ سررسید معین : اوراق قرضه با سررسید معین و مشخص شده منتشر می شوند.
- سند بستانکاری : دارنده اوراق قرضه بعنوان بستانکار حق دریافت اصل (ارزش اسمی) و بهره آن را دارد. ولی هیچ مالکیتی در شرکت نداشته و این موضوع برای انتشار دهنده این اوراق نوعی مزیت بحساب میاد، که مجبور نیست برای تامین سرمایه مورد نیازش کسی را شریک خود کند.
- حق رای : صاحبان اوراق قرضه تنها بستانکار بحساب میان و حق دخالت در تصمیم گیری ها و اداره شرکت را ندارند؛ مگر اینکه ناشران از تعهدات خود سر باز زنند.
- ارزش اسمی : هر ورقه قرضه دارای ارزش اسمی مشخص بوده و در هنگام انتشار به قیمت بازار که معمولاً از ارزش اسمی کمتره، منتشر می گردد.
- اولویت در دریافت حقوق : همان طور که اشاره کردیم و اوراق قرضه سند بستانکاری هستن؛ بنابراین اگر شرکت ورشکسته شود، ابتدا صاحبان این اوراق اصل و فرع پول خود را می‌گیرند و سپس دارندگان سهام عادی و ممتاز به دنبال احیای حقوق خود باید باشند.
- وثیقه و ضمانت برای اوراق قرضه : ناشران انواع اوراق قرضه برای اطمینان خاطر سرمایه‌گذاران، معمولاً زمین و ساختمان شرکت را بعنوان وثیقه اوراق قرار می دهند؛ تا دارندگان این اوراق نگران ریسک نکول نباشند.
دیگر خصوصیات اوراق قرضه …
- نرخ بهره : اکثر اوراق قرضه دارای نرخ بهره ثابت در قالب کوپن هستند که در طول مدت سررسید و فواصل زمانی مشخص، به دارندگان این اوراق پرداخت می شود. اما جدیداً اوراق قرضه با نرخ شناور و بر اساس نرخ بهره سایر اوراق رایج در بازار هم منتشر می گردد.
- اوراق قرضه با نام یا بی نام : در اوراق قرضه با نام، اسم و آدرس صاحب این اوراق در دفاتر شرکت ناشر ثبت می گردد و هرگونه نقل و انتقال این اوراق نیازمند امضای اسناد و ثبت آن در دفاتر شرکت است. اما برای خرید و فروش اوراق قرضه بی نام نیازی به حضور در شرکت و اطلاع دادن نیست؛ و این اوراق با دست به دست شدن تغییر مالکیت می دهند.
- کوپن : هر ورق قرضی دارای نرخ کوپن مشخص است. کوپن در اصل برگه دریافت بهره‌ای است که ناشر متعهد به پرداخت آن در فواصل زمانی معین به سرمایه گذار می باشد. کوپن ممکن است ماهیانه، سه ماهه، شش ماهه و… باشد؛ ولی فارغ از فواصل زمانی پرداخت آن، نرخ کوپن بصورت سالیانه و درصدی از ارزش اسمی تعیین می شود.
مثالی ساده برای آشنایی با اوراق قرضه
سرمایه گذاری قصد خرید اوراق قرضه با سررسید 3 ساله، نرخ کوپن 10%، ارزش بازار ۸۰۰ تومان و ارزش اسمی ۱۰۰۰ تومان را دارد. پرداخت‌های این اوراق هر 6 ماه یکبار است. با توجه به این اطلاعات یعنی سرمایه گذار باید در زمان خرید ورق قرضه معادل ارزش بازار آن یعنی ۸۰۰ تومان را بپردازد.
مبلغ کوپن بصورت درصدی از ارزش اسمی برابر با ۱۰۰ تومان می شود که با توجه به بازه زمانی پرداخت، دارنده آن هر ۶ ماه مبلغ ۵۰ تومان و در۶ نوبت (3 سال معادل 36 ماه) خواهد گرفت. در انتها و پس از سه سال (همزمان با آخرین نوبت پرداخت مبلغ کوپن) دارنده این اوراق معادل ارزش اسمی هر ورقه قرضه، یعنی همان هزارتومان را پس می‌گیرد. پس با این تفاسیر کل دریافتی دارنده ورقه قرضه برابر خواهد شد با :
1300 = 1000 + ( 50*6 )
که این یعنی پس از سه سال ۵۰۰ تومان سود کسب کرده است.
انواع اوراق قرضه موجود در بازار
ورقه‌های قرضه را می‌توان بر اساس معیارهای متفاوت تقسیم بندی کرد. بطور مثال این اوراق را بر حسب سررسید به سه نوع کوتاه مدت (کمتر از یک سال)، میان مدت (بین ۱ تا ۱۰ سال) و بلند مدت (با سررسید بیش از ۱۰ سال) تقسیم بندی می کنند.
تقسیم بندی اوراق قرضه شرکت ها بر حسب ماهیت
طبق مواد اصلاحی قانون تجارت، تنها شرکت‌های سهامی عام تحت شرایط مندرج در قانون، اجازه انتشار اوراق قرضه را دارند. انواع اوراق قرضه انتشاری توسط شرکت ها شامل دو نوع است.
1 – اوراق قرضه عادی
این نوع از ورق قرضه تمامی شرایط عادی را هم چون قیمت اسمی و بازار مشخص، سررسید معین و نرخ کوپن تعیین شده را داشته و میزان بهره متعلقه آن نیز تصریح شده است. سرمایه گذاران این اوراق را خریداری کرده و در فاصله زمانی تعیین شده برای دریافت اصل و فرع پول خود به شرکت مراجعه کرده و حق دخالت در امور شرکت را ندارند. پذیره‌نویسی این اوراق عمل تجارتی به حساب نمیاد و معمولاً برای اطمینان خاطر سرمایه‌گذاران وثیقه و ضمانت هایی برای این نوع از اوراق قرضه تعیین می شود.
2 – اوراق قرضه قابل تبدیل به سهم
در صورت پیشنهاد هیئت مدیره و گزارش بازرسان شرکت و هم چنین تصویب آن در مجمع عمومی فوق‌العاده، شرکت ها می تونن اوراق قرضه قابل تبدیل به سهم منتشر کنند. لذا دارندگان این اوراق پس از مراجعه به شرکت در زمان تعیین شده، ورقه قرضه خود را به سهام با نام شرکت تبدیل خواهند کرد.
انواع اوراق قرضه برحسب نوع کوپن
1 – اوراق قرضه با نرخ کوپن صفر
دارندگان این اوراق تا سررسید هیچ مبلغی را نمی گیرند. در واقع این نوع از اوراق قرضه به صورت تنزیل شده در زمان صفر فروخته می‌شود و در سررسید معادل ارزش اسمی آن را به دارندگان این اوراق می‌دهند. این اوراق برای هر دو طرف معامله جذابیت دارد؛ چون سرمایه‌گذار نگران بکارگیری پول دریافتی در طول مدت تا سررسید نیست و ناشر هم در طول این مدت هر سال بهره آن را به روش خط مستقیم مستهلک می سازد.
2 – اوراق با کوپن ثابت
حالت عادی انتشار اوراق قرضه که در مثال آن را توضیح دادیم و دارای نرخ کوپن مشخص در فواصل زمانی است.
3 – اوراق با کوپن شناور
نوع جدیدی از انواع اوراق قرضه، اوراق با نرخ کوپن شناور هستند. نرخ کوپن این اوراق ثابت نیست و بر اساس نرخ بهره سایر اوراق موجود در بازار و یا نرخ های جهانی چون Libor تعیین می شود.
4 – اوراق قرضه با کوپن تاخیر
ناشر این دسته از اوراق قرضه پس از انتشار تا مدت زمانی معین (مثلاً یکساله) ملزم به پرداخت نرخ بهره کوپن نیست. این کار در اصل همانند دوره تنفس در نظر گرفته شده برای وام بوده و نوعی مزیت برای ناشر بهمراه دارد.
جذابیت های انتشار ورق قرضه برای سرمایه گذاران
- نرخ سود بالاتر در مقایسه با سپرده کوتاه مدت
- داشتن ضمانت و یا وثیقه بازپرداخت اصل و سود
- نقدشوندگی مطلوب : اوراق قرضه بازاری برای خرید و فروش دارد و در صورت نیاز در سریعترین زمان ممکن می‌توان آن را نقد کرد؛ که تعیین قیمت آن مقوله ای پیچیده و خارج از بحث ماست.
جذابیت ورق قرضه برای ناشران
- نرخ پایین تر پرداختی در قیاس با تسهیلات بانکی
- تامین مالی بلند مدت
- انتشار اوراق قرضه بعنوان اعتباری برای ناشر بحساب میاد
- مشخص بودن فرایند و زمان تامین مالی
در این مطلب شما را با انواع اوراق قرضه و ویژگی های آن آشنا کردیم. برای کسب اطلاعات بیشتر در خصوص جایگزین اوراق قرضه در ایران، می تونین از دیگر مقالات تخصصی نت نظر استفاده کنید.
مطلب مرتبط : اوراق اجاره و ویژگی های آن
