in

بی نظیربی نظیر بامزهبامزه افتضاحافتضاح ضعیفضعیف

انواع آرایه های ادبی به زبان ساده

آشنایی کامل با انواع آرایه های ادبی

انواع آرایه‌ های ادبی چیست؟ صناعات ادبی یا آرایه های ادبی در ادبیات فارسی یکی از موضوعات مهمی است که بسیاری از دانش آموزان را گیج می کند! و دچار سردرگمی در فهم انواع آرایه های ادبی می شوند. اما در این مطلب سعی شده که آموزش کامل انواع آرایه های ادبی با ذکر مثال به زبان ساده توضیح داده شود. رعایت این صنایع بدیع در ادبیات فارسی باعث زیبایی جملات برای خواننده و شنونده می شود. برای همین یادگیری استفاده از این آرایه ها میتونه بهت کمک کنه تا بتونی جملات هنری زیباتری را بنویسی و قلم رسایی داشته باشی. این مطلب روان و ساده رو میتونی برای درک عمیق انواع آرایه های ادبی بخونی.

انواع آرایه های ادبی به زبان ساده با مثال

انواع آرایه های ادبی چیست؟

انواع آرایه های ادبی چیست؟

میدونی انواع آرایه های ادبی در کتاب ادبیات متوسطه چیست؟ از انواع و اقسام این آرایه ها میشه به تشخیص، واج آرایی، تضاد، تمثیل، تشبیه، کنایه، سجع، جناس، تکرار، مراعات نظیر، تلمیح، تخلص، تضمین و مبالغه اشاره کرد. هر کدام از این آرایه ها کاربرد خاصی داره و با یادگیری هر کدام میتونی نقش این آرایه ها را در جملات و شعرها به راحتی درک کنی.

آرایه های زیبای ادبی در جملات

آرایه های زیبای ادبی در جملات

استفاده از انواع آرایه های ادبی میتونی باعث زیبایی مطلب و انسجام متن برای خواننده بشه همانطوری که محبوب ترین نویسندگان هم در شاهکاری خودشون استفاده می کنند. در واقع این آرایه ها کمک میکنه که متن رو به صورتی بنویسی که با خواندنش به جان و دلت بنشینه. شاید تعجب کنی و بگی فهمیدن کاربرد هر کدامش کار آسونی نیست!! درسته، اما اگه این مطلب رو با دقت بخونی میتونی به آسانی این آرایه های ادبی را یاد بگیری و متن های ادبیات فارسی را بهتر درک کنی.

کدام انواع آرایه های ادبی بیشترین کاربرد را دارند؟

 آرایه های ادبی

به نظرت از بین آرایه های ادبی، کدام یکی میتونه بیشترین تاثیر و کاربرد را داشته باشد؟ باید بدونی که در هر متنی با توجه به نوع نوشتار و موضوع از هرکدام از آرایه ها میشه استفاده کرد. اما استفاده از تشبیه،مراعات نظیر، تکرار و تضاد بیشترین کاربرد را دارند. اما لازمه که با تمام انواع آرایه های ادبی به طور کامل آشنا بشی تا در متن بتونی تشخیص بدهی. همانطوری که بهترین شاعران و نویسندگان همچون مولانا، فردوسی، شاملو، فروغ و… از این آرایه های زیبای ادبی برای جذابیت و تاثیر بیشتر استفاده می کردند.

چگونه آرایه های ادبی را در شعر تشخیص دهیم؟

آرایه ادبی

  • واج آرایی: در ادبیات، شاعران و نویسندگان از زیبایی تکرار حرف برای زیبایی سخن و تأثیر گذاشتن آن بر مخاطب از واج آرایی استفاده می کنند. مثال : جان بی جمال جانان میل جهان ندارد  /  هر کس که این ندارد حَقّا که آن ندارد. (در این بیت، واج آرایی با تکرار صامت « ج» رعایت شده است).
  •  تکرار: اگه یه کلمه در جمله به صورت دوبار یا بیشتر بیاید به طوری که موسیقی درونی را افزایش دهد و تأثیر سخن را بیشتر کند، به این آرایه ادبی “تکرار” گفته میشه. مثال: از دَر  دَر آمدی و من اَز خود به دَر شُدم  / گویی کَزین جَهان به جَهان دِگر شدم. (در این بیت، از تکرار کلمه های «در» و «جهان» برای زیبایی شعر استفاده شده است).
  • مراعات نظیر (شبکه  معنایی): اگه چند تا واژه را طوری استفاده کنی که از نظر جنس، نوع، مکان و زمان با هم تناسب داشته باشند، به این آرایه “مراعات نظیر” گفته میشه.  باید بدونی که مراعات نظیر، از پرکاربردترین انواع آرایه های ادبی در شعر و نثر فارسی است. مثال : ابر و باد و مَه و خورشید و فَلَک در کارند /  تا تو نانی به کف آری و به غِفلت نخوری. (در این بیت، واژه های ابر، باد، مَه، خورشید و فَلَک همه از یک مجموعه هستند).

ادبیات فارسی

  •  تشبیه : کلمه تشبیه یعنی شبیه کردن چیزی به چیز دیگر! از تشبیه میشه در صحبت عمومی هم استفاده کرد، خب باید بدونی که هر تشبیهی ۴ رکن و پایه داره و باید بتونی در شعر و نثر تشخیصش بدهی. رکن اول: مُشَبّه، یعنی کلمه ای که میخوای اون رو به چیزی شبیه کنی. رکن دوم: مُشَبّه بِه، یعنی همون چیزی یا کسیه که مُشَبّه رو بهش تشبیه کردی. رکن سوم: وَجهِ شَبَه، یه کلمه ای که بهت میگه بین مُشَبّه و  مُشَبّه بِه چه چیزی مشترکه. رکن چهارم: اَداتِ تَشبیه، کلمه ای که بهت میگه ارتباط بین چیزی که داشتی و چیزی که تشبیه کردی چی بوده. مثال: اون ماشین رو میبینی مثل لاک پشت پیر داره آروم میره! (اون ماشین= مشبّه / مثل= ادات تشبیه / لاک پشت پیر = مشبّهٌ به / آروم میره = وجه تشبیه).

مثال ادبی: بلم آرام چون قویی سبکبال / به نرمی بر سر کارون همی رفت. (بلم= مشبّه / چون= ادات تشبیه / قویی سبکبال = مشبّهٌ به / نرم و آرام پیش رفتن = وجه تشبیه)

  • کنایه: حرفی که دو تا معنی داره. یه معنای ظاهری و نزدیک به ذهن و یک معنای باطنی و دور از ذهن که در ادبیات، معنی باطنی و دور از ذهن مدنظر است و باعث ایجاد آرایه ادبی میشه. باید بدونی که خیلی از تکیه کلام های روزانه و ضرب المثل ها نوعی کنایه هستند. برای مثال :  فلانی دَهانش بوی شیر می دهد (در واقع کنایه از اینکه هنوز بچّه هستی)، آب غوره نگیر (یعنی گریه نکن).

مثال ادبی:
بیفشرد چون کوه پا بر زمین / بخایید دندان به دندان کین (هردو مصراع، کنایه از ابراز شدت خشم است چون داره میگه پاهاش رو محکم کوبیده بر زمین و دندان هاش رو از شدت کین بهم فشار داده است).

  • سجع: دقت کردی که گاهی کلماتی در جمله است که وقتی میخونی یه آهنگ شبیه بهم داره. به این آرایه ادبی سجع گفته میشه و به نثری که سجع داشته باشد «مسجّع» می گویند. باید بدونی که در ادبیات، سجع میتونه موسیقی درونی (لفظی) و تأثیر کلام را افزایش  دهد و سجع بیشتر در نثر به کار میره اما گاهی در شعر هم کاربرد دارد. مثال: هر که سخن نسنجد از جوابش برنجد. ( آهنگ کلمه “نسنجد” و “نرنجد” شبیه هم است).

مثال ادبی:
هنگام تنگ دستی در عیش کوش و مستی / کاین کیمیای هستی، قارون کند گدا را (تنگ دستی، مستی، هستی واژه های سجع هستند).

آرایه یا صناعت ادبی

  • جناس: اگه دوتا کلمه یا بیشتر از نظر تلفظ حروف مشترک ولی در معنا متفاوت باشند، جناس گفته میشه.   به کلماتی که جناس را بوجود می آورند، ارکان جناس گفته میشه. مثال: روزی برای پیدا کردن روزی به صحرا رفته بود. ( روزی اولی: یک روز، روزی دومی: رزق و نعمت).
  • تضاد (طباق): به کلماتی که از نظر معنی مخالف هم باشند، تضاد گفته میشه، مثل : نیکی و بدی، درویش و غنی، خواب و بیداری، سپید و سیاه.  مثال: بسیار سیه سپید کرده است / دوران سپهر لاجوردی.
  • تلمیح: در ادبیات و نثرها، گاهی شاعر یا نویسنده برای زیباتر کردن متن از یه حدیث، داستان، خاطره، آیه، شعر، ضرب المثل و هر موضوع دیگری که اغلب مردم از آن سابقه ذهنی دارند، استفاده میشه که بهش آرایه تلمیح گفته میشه. مثال: یوسف گم گشته باز آید به کنعان غم مخور ( در اینجا اشاره به داستان حضرت یوسف داره).
  • تشخیص (جان بخشی به اشیا، انسان نمایی پدیده ها): هرگاه شاعر یا نویسنده به موجودی بی جان یا گیاه، عمل انسانی نسبت دهد از آرایه “تشخیص” استفاده کرد ه است. مثال: ابر آمد و باز بر سر سبزه گریست تکه یخ ها به گریه افتادند ( گریستن سبزه نوعی جان بخشی است که باعث گریه اش شده!).
  • ضَربُ المَثَل ( تَمثیل ): حتما میدونی که بعضی حرفها در بین مردم  در طی سالها معروف شده و در بَردارنده نکته یا لطیفه یا پندی است که بهش ضرب المثل گفته میشه. مثال:  دَر نااُمیدی بَسی  اُمید است / پایانِ شَبِ سیه سِپید است (یعنی میگه امیدوار باش بعد از هر سختی یه آسانی میاد)،  گر صبر کُنی زِ غوره حَلوا سازی (یعنی صبور و بردبار باش).

انواع آرایه های ادبی

  • مبالغه ( اغراق ): در واقع وقتی میخواهی در مورد شخص یا یه صحنه توصیف کنی و این توصیف به صورتیه که از نظر عقل و عادت محاله! یعنی زیادی داری بزرگش می کنی، اینجاست که گفته میشه داری مبالغه میکنی.  مثال: هر وقت باران می بارد با خود می گویم، لابد دل آسمان برایت تنگ شده است (اغراق از اینکه آسمان هم دل دارد!).

مثال ادبی:

زسم ستوران درآن پهن دشت / زمین شد شش و آسمان گشت هشت. ( یعنی از شدت سم کوفتن اسبان و کثرت سوارکاران، یک طبقه از هفت طبقه زمین،به صورت گرد به آسمان رفت و درنتیجه زمین شش طبقه شد و آسمان هشت طبقه شد!! مگه چنین چیزی ممکنه؟! نه و این فقط یه مبالغه برای زیباتر کردن بیت شعر است.)

  • تخلّص: به اسم شاعر، تخلّص می گویند که معمولاً در بیت آخر یا یک بیت مانده به آخر می آید. مثال : سعدی اگر عاشقی کنی و جوانی / عشق محمد بس است و آل محمد  (سعدی در اینجا تخلّص است.)
  • تضمین: شاعر یا نویسنده، گاهی برای زیبا تر ساختن سخن و تأثیر گذاری آن به طور مستقیم از آیه، حدیث، مصراع یا بیتی از شاعر دیگر می آورد که به آن تضمین می گویند. تضمین دو گونه است: برای مثال، نظامی (مخزن الاسرار) از قرآن تضمین کرده:  بسم الله الرّحمن الرّحیم هست کلید در گنج حکیم!

منبع خارجی:

سایت محتوای آموزشی گاما

امیدوارم با خوندن این مطلب به درک خوبی از آرایه های ادبی رسیده باشی اما اگه در یادگیری هرکدام از انواع آرایه های ادبی توضیح داده شده به مشکل برخورد کردی، حتما برامون نظرات ارزشمندت رو بنویس تا برات دوباره به زبان ساده تر توضیح دهیم.

42 دیدگاه

نظر بده
  1. سلام و خسته نباشید مطالب تون عالیییی بود ممنون از شما 🙏🙏💙❤️💞💞⭐⭐☑️☑️😎😎🔥🔥🎉🎉🦁🦁💫💫👏👏👏👏🌹

    • سلام دوست عزیز
      مثلا کدوم آرایه ها؟ ممنون میشم اگر راهنمایی کنی تا به مطلب اضافه کنم و یک مطلب جامع و کاملتر باشه برای بقیه دوستان

      • نام آرایه ای که در اون دو موضوعی که به هم بی ارتباط هستند رو می آوریم و انتهاش علامت تعجب میگذاریم چیه؟ مثلا من و سروقت نیامدن! من و دروغ!

  2. سلام خدا قوت ، مطالب قابل فهم بود فقط مثالی که برای آرایه ی اغراق بود رو با آرایه ی جان بخشی به اشیا اشتباه می گیرم( دل آسمان…🙏

  3. واقعاا مرسی خیلی خوب بود من که واقعا واسه امتحانم استرس داشتم ولی وقتی اومدم تو سایت واقعا استرسم اومد پایینو یاد گرفتم مرسیییییییییییی😘😘

  4. با سلام و درود فراوان بسیار شیوا و بلیغ و روان بود و کاربردی 👏👏👏👏
    دست شما درد نکند ممنون و سپاسگزارم

  5. دستتون دردنکنه عالی بود من امتحان داشتم و فقط اینهارو خوندم که ارزشش رو داشت💋

  6. واقعا دمتون گرم ..من امروز امتحان دارم و هیچی نخوندم … و ارایه ها رو همیشه مشکل داشتم
    …. ولی از ساعت شما یه ربعه یادشون گرفتم و الان میرم سره جلسه … ممنون از سایت خوبتون …. یازدهم کامپبوتر

  7. واقعا عالی بود مرسی خیلی استفاده کردم از مطالبتون امتحان فارسی داشتم همه رو از اینجا خوندم ممنون❤

    • کنایه سخنی است که دو معنای دور و نزدیک داره که مقصود گویند معنای دور آن است.
      مثلا:آب در هاون کوبیدن
      معنای دورش میشه کار بیهوده انجام دادن که مقصود گویندس ولی معنی نزدیک میشه آب رو در هاون کوبیدن که کاری باهاش نداریم

  8. سلام میشه لطفاً آرایه های دیگه رو هم بزارید ،مثل مفعول یا خیلی از آرایه های دیگه، و اینکه توضیحاتتون عالی بود ،من آرایه ها رو به کل یادم رفته بود و با خواندن مطالب شما به زبان ساده و با ذکر مثال های عالیتون متوجه شدم به خوبی آرایه ها رو

  9. من معمولا تو سایت ها و وبلاگ ها کامنت نمیزارم ولی این مطلب خییلییی به کارم اومد واقعا ممنونم ازتون.

    خلاصه، مفید و کاربردی.

  10. سلام من الان کلاس هشتم و هیچی از آرایه نمیدونستم به جز مراعات و نظیر و مفعول و فاعل و تشخیص و معدل فارسی سال قبلم ۱۷ شد.
    ولی با خوندن این سایت همه رو یا دگرفتم ممنونم از سایت عالیتون.
    ایشا امسال با کمک سایتتون معدل فارسیم ۲۰ میشه.
    بازم ممنون

  11. سلام بسیار عالی بود انشالله همیشه موفق باشی .باز هم ممنون برای مطالب خلاصه و مفیدتون.

  12. مرسی از مطلبتون بسیار عالی و خلاصه بود… راستش از مطالب زیاد و سنگین بدم میاد و اینجور متن ها رو خیلی دوست دارم. ?

مطلب های مرتبط

  1. مطلب مرتبط: جزوه آرایه های ادبی دهم • ❤️ دِی گرام

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

نویسنده: لطیفه ایری

لطیفه هستم. یه دختر فعال و پر جنب و جوش. علاقه زیادی به نویسندگی دارم و یکی از بلاگر های نت نظر هستم. عاشق هیجان و یادگیری مطالب به روز هستم. خوشحال میشم اگه مطالبی که نوشتم رو بخونی و نظرت رو بهم بگی و باعث افتخاره اگه پیشنهادی داری باهام در میون بذاری.