کیوان چوگلی برای کاهش دستکاری و تقلب در هر بازاری نیاز به تهیه و اجرا قوانینی است. بازار بورس نیز بعنوان یکی از جذاب ترین گزینه های سرمایه گذاری از این قضیه مستثنی نیست. سازمان بورس و اوراق بهادار نیز با هدف جلوگیری از دستکاری قیمت سهام، قانون حجم مبنا در بورس را در مورد معاملات اجرا می کند. این قانون امکن نوسان کاذب و غیرمعمول برای سهم های بورسی را از بین می برد. در این مطلب بطور مفصل و با زبانی ساده شما را با مفهوم حجم مبنا در بورس آشنا خواهیم کرد.
منظور حجم مبنا در بورس چیست؟
در بازار سرمایه «حجم» به معنای تعداد سهام یک شرکت است که معامله می شود. حجم مبنا نیز به حداقل تعداد سهام یک شرکت بورسی گفته میشه که باید در هر روز کاری معامله گردد تا قیمت اصلی (پایانی) سهم بتواند بطور کامل رشد یا افت خود را در بازه تعیین شده انجام دهد. اگه تعداد سهام معامله شده هر شرکت در طول ساعات بازار بیشتر از حجم مبنا باشه، اونوقت قیمت پایانی سهم می تونه بطور کامل تغییر کنه. پس برای درک بهتر حجم مبنا باید با مفهوم قیمت پایانی آشنا بود. ولی قبل از توضیح مفهوم «قیمت پایانی»، با مثالی ساده حجم مبنا رو توضیح میدیم.
ذکر مثالی ساده برای درک حجم مبنا
فرض کنید قیمت هر مداد در کتابفروشی ها برابر ۱۰۰ تومان باشه. اگر شما مدادی رو با قیمت ۵۰۰ تومان بخرین، اونوقت فقط خرید شما گرون بوده و این قیمت خرید تغییری در قیمت اصلی مداد (همون ۱۰۰ تومان) نخواهد داشت. ولی اگه تعداد خرید و فروش های مداد در این قیمت ۵۰۰ تومان زیاد بشه، اونوقت قیمت مداد در کل بازار به ۵۰۰ تومان افزایش خواهد یافت. پس منطقیه که برای هر گونه تغییر قیمت لازمه حجم معینی از خرید و فروش انجام بشه و به قولی معاملات حجم بخوره.
قیمت پایانی و قیمت آخرین معامله سهام
شرکت مدیریت فناوری بورس تهران بطور لحظه ای اطلاعات مربوط به قیمت سهام شرکت های بورسی رو نشون میده. برای درک تمامی این اطلاعات لازمه که تابلوخوانی در بورس رو بلد باشیم. این اطلاعات شامل قیمت پایانی، قیمت آخرین معامله و حجم مبنا میشه. در واقع شما برای فهمیدن حجم مبنا مربوط به هر شرکت بورسی، کافیه که اطلاعات تابلو اون شرکت رو نگاه کنید و نیاز به هیچ گونه محاسبه نیست؛ چون سازمان بورس بطور خودکار و بر اساس معاملات هفتگی سهام اون شرکت، اون رو محاسبه می کنه.
قیمت پایانی
در این تابلو دو نوع قیمت وجود داره. قیمت آخرین معامله نشانگر آخرین قیمتی است که سهام شرکت در آن معامله شده و فارغ از حجم معاملات و حجم مبناست. جالبه بدونین که در شرایط عادی قیمت روزانه سهام هر شرکت بورسی بین ۵+ درصد و ۵- درصد قیمت پایانی روز قبل می تونه نوسان داشته باشه. قیمت پایانی هم در اصل میانگین وزنی قیمت های معامله شده سهام در یک روز است که توسط حجم مبنا تعدیل می شود.
از سویی دیگر این قیمت مبنای نوسانات قیمت فردای سهم است. بطور مثال اگر قیمت پایانی روز گذشته یک سهم ۱۰۰ تومان باشه. قیمت این سهم برای فردا می تونه بین ۹۵ تا ۱۰۵ تومان معامله شود. اگر حجم معاملات در یک روز بیشتر یا برابر با حجم مبنا باشه، میانگین وزنی قیمت معاملات بعنوان قیمت پایانی در نظر گرفته میشه. ولی اگر حجم معاملات کمتر از حجم مبنا باشه، اونوقت به همان نسبت نیز از میزان افزایش و کاهش میانگین قیمت ها کاسته می شود.
نحوه تعدیل قیمت پایانی بر اساس حجم مبنا
فرض کنید اطلاعات زیر در مورد حجم مبنا و قیمت پایانی یک سهم موجود باشه :
- قیمت پایانی روز گذشته : ۱۰۰ تومان
- میزان حجم مبنا تعیین شده : ۴ میلیون سهم
- میانگین وزنی معاملات انجام شده روز جاری : ۱۲۰
- حجم معاملات انجام شده روز جاری : ۲ میلیون سهم
- تفائت قیمت پایانی و میانگین وزنی معاملات : ۲۰ = ۱۰۰ – ۱۲۰
- تعدیل میزان تغییرات بر اساس حجم مبنا : ۱۰ = ۲۰ * ۰٫۵
- قیمت پایانی جدید : ۱۱۰ = ۱۰ + ۱۰۰
دلیل تعدیل شدن میانگین موزون قیمت این است که میزان معاملات انجام شده سهم دقیقا برابر نصف حجم مبناست. بر همین اساس تغییرات قیمت نیز باید نصف شود. این قیمت پایانی جدید مبنایی برای بازه نوسان قیمت فردا سهم می شود.
اهمیت حجم مبنا و کاربرد آن در بورس
یکی از اصول ابتدایی در هر بازاری، تعیین قیمت ها بر اساس خرید و فروش معامله گران و یا به عبارتی عرضه و تقاضاست. سازمان بورس بعنوان مجری قوانین تعریف شده در بازار سرمایه، حجم مبنا رو تعریف کرد تا از مداخله اشخاص فرصت طلب و دستکاری قیمت ها جلوگیری کنه. پس مهمترین هدف از تعریف حجم مبنا در معاملات بورس را می توان کنترل نوسانات غیر معمول قیمت سهام و حفظ امنیت معاملاتی دانست.
تاریخچه اعمال حجم مبنا و تغییرات آن در طول زمان
موضوع حجم مبنا برای اولین بار در سال ۱۳۸۲ و دوران دکتر حسین عبده تبریزی مطرح شد. در ابتدا قرار شد تا با برای کنترل نوسانات غیرمعمول سهام، ۱۵ درصد از کل سهام شرکت بورسی طی یکسال معامله بشه. با این حساب اگر تعداد روزهای کاری بورس را در سال ۲۵۰ در نظر بگیریم، حجم مبنا روزانه معادل ۰٫۰۰۰۶ سهام کل شرکت می شود. این مقدار بصورت خودکار توسط سامانه معاملاتی اندازه گیری میشد و فقط برای شرکت های بورسی اعمال شد و حجم مبنا تمامی شرکت های فرابورسی برابر یک بود.
در سال ۱۳۸۳ این درصد از ۱۵ به ۲۰ تغییر یافت و حجم مبنای روزانه معادل ۰٫۰۰۰۸ (هشت ده هزارم) تعداد سهام کل شرکت شد. این درصد به مدت ده سال در معاملات شرکت های بورسی در نظرگرفته میشد. اما در سال ۱۳۹۳ این درصد را به ۱۰ کاهش دادند و حجم مبنای روزانه برابر شد با ۰٫۰۰۰۴ تعداد کل سهام شرکت.
جدیدترین تغییرات حجم مبنا در شرکت های بورسی و فرابورسی
در اسفند ماه سال ۹۸، شورای عالی بورس دست به تغییرات اساسی در خصوص حجم مبنا زد. بر اساس هفتمین جلسه هیات مدیره سازمان بورس و با موافقت شورای عالی بورس (بعنوان اصلی ترین نهادهای تشکیلاتی سازمان بورس)، موضوع حجم مبنا به شرکت های فرابورسی هم تعمیم داده شد. بر این اساس برای شرکت های موجود در بازارهای اول، دوم و پایه فرابورس نیز حجم مبنایی برابر با ۴ در ده هزار تعداد سهام شرکت اعمال شد.
فرابورس نیز اعلام کرد که میزان حداقل و حداکثر ارزش مبنا برای سهام معامله شده در بازارهای مختلفی به شرح زیر است (توجه داشته باشین که ارزش معاملات از حاصلضرب تعداد سهام معامله شده در قیمت پایانی بدست میاد) :
- حداقل ارزش مبنا در بازار اول و دوم فرابورس ایران : ۵۰ میلیارد ریال
- تعیین حداقل ارزش مبنا در تابلوی زرد بازار : ۲۰ میلیارد ریال
- حداقل ارزش مبنا در تابلوی نارنجی بازار : ۱۰ میلیارد ریال
- حداقل ارزش مبنا در تابلوی قرمز : ۵ میلیارد ریال
- حداکثر ارزش مبنا برای شرکت با سرمایه ۲۰ هزار میلیارد ریال و بیشتر : ۱۲۰ میلیارد ریال
- حداکثر ارزش مبنا شرکت با سرمایه کمتر از ۲۰ هزار میلیارد ریال : ۱۰۰ میلیارد ریال
تغییرات دوره ای در حجم مبنا
شیوه کار بدین صورت است که تعداد حجم مبنای هر سهم بر اساس قیمت پایانی سهام آن شرکت در آخرین روز معاملاتی هر هفته محسبه شده و در نخستین روز معاملاتی هفته بعد اعمال می شود. پس با توجه به بروزرسانی هفتگی حجم مبنا، می توان نتیجه گرفت که با افزایش قیمت سهام حجم مبنا کاهشی، و با کاهش قیمت سهم میزان حجم مبنا افزایشی خواهد بود.
از ۱۲ اسفند ماه نیز دستورالعمل جدیدی برای تعیین حداقل و حداکثر حجم مبنا در بورس تعیین شد که شرایط آن بدین شکل است :
- حداقل ارزش حجم مبنا : ۵۰ میلیارد ریال
- حداکثر ارزش حجم مبنا در بورس برای شرکتی با سرمایه بیش از ۲۰ هزار میلیارد ریال و بیشتر : ۱۲۰ میلیارد ریال
- حداکثر ارزش حجم مبنا در بورس برای شرکتی با سرمایه کمتر از ۲۰ هزار میلیارد ریال : ۱۰۰ میلیارد ریال
این آخرین تغییرات مربوط به حجم مبنا در شرکت های بورسی و فرابورسی تا بحال است. قانونی که بنا بر شرایط و عمق بازار بورس می تونه دوباره دسخوش تغییر بشه. ولی چیزی که در نهایت واضحه اینه که تمامی این قوانین به تعیین عادلانه قیمت ها بر اساس رفتار معامله گران کمک خواهد کرد. در نهایت امیدوارم از مطالعه این مقاله نخصصی مرتبط با بازار سرمایه لذت برده باشین. منتظر نظرات سازنده شما عزیزان نت نظری هستم.
