سمانه عزیزی فهرست
آموزش شطرنج بهترین راه برای پرورش ذهن است. شطرنج یکی از انواع بازی های فکری است که بسیاری آنرا خسته کننده و فرسایشی میدانند. اما جالب است بدانید شطرنج، باعث تقویت حافظه میشود و این فقط یکی از هزاران فایده شطرنج است. برای آموختن این بازی جذاب فکری، نیاز به آشنایی با قوانین و استراتژی های آن و در کل آموزش شطرنج دارید.
قبل از شروع آموزش شطرنح، بد نیست تا درباره تاریخچه آن بدانید. شطرنج تاریخچه ای ۱۵۰۰ ساله دارد و با توجه به داده های تاریخی، اولین نسخه آن در هند یافت شده که به آن چاتورانگا گفته میشد. شطرنج در دوره ی ساسانیان وارد ایران شد و چترنگ نامیده میشد. بعدها با سلطه اعراب به مشرق زمین، آنرا شطرنج نامیدند.
شطرنج، به وسیله بازرگانان ایرانی به اروپا رسید. جالب است بدانید شطرنج نیشابور که قدمت آن به قرن دوازده میلادی برمیگردد، در نیشابور کشف شده و هم اکنون در موزه متروپلیتن نیویورک نگهداری میشود. برای آموزش شطرنج رایگان، این مطلب را تا انتها دنبال کنید.
صفر تا صد آموزش شطرنج
اولین قدم شما شناختن صفحه شطرنج، مهره ها و نحوه ی چینش و حرکت آنهاست.
قبل از آن برای یادآوری، بدانید که شطرنج یک بازی دونفره است.
صفحه شطرنج، یک مربع هشت در هشت است که خانه های آن یکی در میان سیاه و سفید است.
وقتی شما این صفحه را مقابل خود و حریفتان میگذارید، اولین خانه سمت راستتان باید سفید باشد.
هر صفحه شطرنج شامل ۶۴ خانه است. ۳۲ خانه سفید و۳۲ خانه سیاه.
شما برای اینکه بتوانید روی این صفحه بازی کنید، باید ۱۶ مهره برای خودتان و نیز ۱۶ مهره برای حریفتان، داشته باشید.
نیمی از مهره ها سفید و نیمی دیگر سیاه هستند.
این نکته را به یاد داشته باشید که داشتن مهره های سفید، یک برتری برای شما به حساب می آید چون اولین حرکت بازی را، صاحب مهره های سفید انجام میدهد.
حروف و اعداد در صفحه شطرنج چه معنایی دارند؟
گفتیم هر صفحه شطرنج یک مربع است که هر ضلع آن به هشت خانه تقسیم شده است. ستون های عمودی این صفحه با حروف A تا H و ردیف های افقی، با اعداد ۱ تا ۸ مشخص شده اند.
در آموزش شطرنج برای کودکان، دانستن این موارد برای شروع ضروری نیست و بهتر است روش های ساده تری را نسبت به آموزش شطرنج برای بزرگ سالان انتخاب کنید. به طور مثال، تنها قوانین شطرنج که در ادامه به طور کامل شرح خواهیم دادف شروع خوبی است.
مهره های شطرنج
برای آموزش شطرنج باید بدانید ۶ نوع مهره وجود دارد. صفحه شطرنج را مقابل خود تصور کنید. اولین ردیف افقی از سمت شما، اولین خانه از سمت راست، جایگاه مهره ای است به نام رخ rook که به آن قلعه نیز گفته میشود.
مهره کنار رخ، فیل bishop است.
در سمت دیگر فیل، جایگاه اسب knight قرار دارد.
بعد از اسب به ترتیب، شاه king و وزیر queen قرار میگیرند.
اگر صفحه شطرنج را در راستای عمودی تا کنید و روی هم قرار دهید، قلعه، رخ و فیل دقیقا در طرف چپ صفحه هم کپی میشوند به شرطی که شاه و وزیر را کپی شده هم بدانیم.
یک ردیف کامل یعنی هشت عدد سرباز هم داریم که دوین ردیف افقی، جایگاه آنهاست.
حالا در تصور خود، صفحه شطرنج را از وسط و این بار در جهت عمودی تا بزنید. تمام مهره ها با همان چینش در سمت حریف، کپی میشوند.
ارزش هر مهره
قوانین شطرنج میگوید اگر ارزش سرباز را که کم ارزش ترین مهره شطرنج است ۱ در نظر بگیریم، آنوقت خواهیم داشت.
- اسب و فیل = ۳
- رخ = ۴
- وزیر = ۹
- شاه = بی نهایت
هر مهره در شطرنج چگونه حرکت میکند؟
اینکه هر مهره چگونه حرکت میکند حتی در آموزش شطرنج برای کودکان هم ساده است.
وزیر چگونه حرکت میکند؟
بدون شک وزیر یکی از قدرتمند ترین مهره های بازی شطرنج است. او میتواند در هر جهتی و هر تعداد خانه که بخواهد، حرکت کند. اما نمی تواند از روی مهره های دیگر که سر راهش هستند بپرد.
اسب چگونه حرکت میکند؟
اسب، تنها مهره ای است که میتواند از روی مهره های دیگر نیز حرکت کند. حرکت اسب اصطلاحا L نامیده میشود. دو خانه در یک جهت و یک خانه در جهتی دیگر.
فیل چگونه حرکت میکند؟
فیل فقط به صورت اریب حرکت میکند. قوانین شطرنج به فیل اجازه می دهد هر تعداد خانه که خواست جا به جا شود. جالب اینکه فیل، روی خانه هایی که به رنگ خودش (سیاه یا سفید) هستند، قادر به حرکت است. به بیان دیگر، یک زندان اریب، فیل ها را در بر گرفته.
رخ چگونه حرکت میکند؟
رخ در چهار جهت اصلی، هر تعداد خانه که بخواهد، حرکت میکند. از آنجا که از نام مستعارش یعنی قلعه پیداست، نقش بسیار مهمی در محافظت و مراقبت از بقیه مهره ها دارد.
سرباز چگونه حرکت میکند؟
سرباز فقط در اولین حرکت اجازه دارد دو خانه به صورت مستقیم به جلو برود و در حرکت های بعد، فقط میتواند یک خانه به جلو حرکت کند. اما به صورت اریب حمله میکند.
یعنی اگر سربازی با یکی از مهره های شما، یک خانه اریب فاصله داشته باشد، میتواند مهره شما را حذف کند. در آموزش شطرنج یاد میگیرید که سرباز هیچگاه نمیتواند به سمت عقب حرکت کند. در حالیکه بقیه مهره ها میتوانند.
شاه چگونه حرکت میکند؟
شاه، معمولا انتخاب های زیادی برای حرکت کردن ندارد و در طی بازی همیشه در امن ترین موقعیت دفاعی قرار میگیرد. اما فعلا و به طور کلی بدانید که حرکت شاه فقط یک خانه و در هر جهتی است.
شروع بازی و آموزش شطرنج
حالا که مهره ها را چیدید و نام تک تکشان را به همراه حرکت هر کدام آموختید، وقت عمل است. دوباره یادآوری میکنیم که اولین حرکت را کسی که صاحب مهره های سفید است، انجام میدهد.
ساعت شطرنج
اولین بار که ساعت شطرنج به آموزش شطرنج اضافه شد در سال ۱۸۸۳ بود. کاربرد اصلی ساعت شطرنج در مسابقات است. ساعت شطرنج از دو ساعت مجاور هم تشکیل شده است. هر ساعت متعلق به یک شرکت کننده است.
هرگاه نوبت شماست، ساعت مربوط به شما، زمان را نشان میدهد تا وقتی که دست به مهره شوید و حرکتتان را انجام دهید و بعد وقتی نوبت به حریفتان رسید، ساعت شما می ایستد و ساعت اوست که زمان را اندازه میگیرد.
این دو ساعت هرگز همزمان کار نمیکنند و همواره دو عدد متاوت را نشان میدهند. اما توجه داشته باشید که در آموزش شطرنج برای کودکان و حتی آموزش شطرنج برای بزرگسالان، نیازی به تهیه ساعت شطرنج ندارید و از ضروریات به حساب نمی آید.
مگر اینکه قصد شرکت در مسابقات حرفه ای شطرنج را داشته باشید. اگر شطرنج به نوعی حرفه و یا شغل شماست، مطالعه راه های موفقیت در کسب و کار را به شما پیشنهاد می کنیم.
قوانین شطرنج که باید بدانید!
پیش از آشنایی با قوانین شطرنج بهتر است بدانید هدف از بازی شطرنج چیست؟
- هر کدام از دو بازیکن به نوبت حق حرکت دارند تا با استراتژی های خاص خود، بازی کنند.
- از مهره های خود به خوبی مراقبت کنید و مانع از حذف شدن آنها توسط حریف شوید.
- هدف اصلی هر بازیکن، مورد حمله و تهدید قرار دادن شاه حریف است.
- هر کدام از مهره های نام برده شده طبق قوانین شطرنج، با همان روش خاص حرکت مربوط به خودشان، قادر به ضربه زدن به مهره های شما و حذف آنها هستند.
حرکت چنگال اسب
با توجه به حرکت خاص اسب، این مهره قادر است با یک حرکت خود، همزمان چند مهره حریف را تهدید کند. لذا گیر افتادن در این وضعیت در قوانین شطرنج، چنگال اسب نام دارد. مراقب اسب های خطرناک شطرنج باشید.
پات
در قوانین شطرنج، زمانی که دو بازیکن امکان انجام حرکت لازم برای بردن بازی را نداشته باشند یا اصلا مهره کافی برای این کار نداشته باشند، بازی مساوی اعلام میشود که به آن پات گفته میشود.
به عنوان مثال زمانی که فقط دو شاه در صفحه شطرنج باقی مانده باشند، این اتفاق می افتد و بازی با پات به پایان میرسد.
آنپاسان
یک حرکت خاص در آموزش شطرنج است. فرض کنید نوبت بازی و حرکت شما است. شما تصمیم میگیرید که یکی از سربازهای خود را دو خانه به سمت جلو حرکت دهید. وقتی این کار را انجام میدهید، اگر سرباز حریفی در مجاورت خانه ای که سرباز شما در آن قرار دارد باشد، آنوقت حریف میتواند سرباز خود را در خانه پشت سرباز شما بگذارد و آن را بگیرد.
به این حرکت، آنپاسان گفته میشود. خوب است این نکته را در آموزش شطرنج بدانید که آنپاسان یک حرکت کاملا اختیاری است اما اگر تنها حرکت شما باشد باید این کار را انجام دهید و اجازه ی پات کردن ندارید. به عبارت دیگر نمیتوانید از انجام این حرکت تفره بروید.
ارتقا سرباز
در قوانین شطرنج، قانونی وجود دارد که فقط مخصوص سرباز هاست و شامل بقیه مهره ها نمیشود. و آن قانون این است که هر سربازی به آخرین خانه صفحه شطرنج در طرف دیگر صفحه برسد و تا قبل از رسیدن به آن جایگاه، توسط بقیه مهره ها حذف نشود، میتواند با هر کدام از مهره های بیرون از بازی جای خود را عوض کند.
کیش
اصطلاح کیش شدن، حرکتی مربوط به شاه است. وقتی شاه توسط یک مهره تهدید شود، کیش شده است و در این صورت باید با حرکت دادن خود به یک خانه دیگر و یا حرکت دادن یکی از مهره ها به گونه ای که خطر مهره حریف را دفع کند، از موقعیت کیش بیرون بیاید و از خود محافظت کند.
قلعه رفتن
همانطور که در فیلم ها، پادشاهان را میبینیم که در قلعه ها زندگی میکنند، در شطرنج هم شاه میتواند به قلعه برود و این کار را برای امنیت بیشتر انجام میدهد. قلعه رفتن به دو صورت انجام میپذیرد.
شاه میتواند در حالتیکه با رخ خود دو خانه فاصله دارد یا با رخ سمت دیگرش، سه خانه فاصله دارد، قلعه برود. به حالت اول، قلعه کوچک و به حالت دوم، قلعه بزرگ گفته میشود.
اگر شاه بخواهد قلعه کوچک برود، دو خانه به سمت رخ خود حرکت میکند و بعد در این حالت رخ از روی شاه میپرد و در طرف دیگر شاه، مینشیند. و در قلعه بزرگ هم دقیقا همین اتفاق تکرار میشود.
اینکه شاه چه زمانی قلعه کوچک برود و چه زمانی قلعه بزرگ، بستگی به موقعیت بازی دارد. بهتر است بدانید که در آغاز بازی، قلعه کوچک از استحکام بیشتری برخوردار است.
اما قلعه رفتن تحت هر شرایطی انجام پذیر نیست و حتما باید سه شرط زیر برقرار باشند.
- اگر شما مهره شاه را قبلا حرکت داده باشید، شاه نمیتواند قلعه برود.
- اگر شما مهره رخ را نیز قبلا حرکت داده باشید، قلعه رفتن ممکن نیست.
- اگر شاه مجبور باشد از خانه ای که در آن، در معرض کیش است عبور، متاسفانه باز هم قلعه رفتن ممکن نیست.
پایان دادن به بازی
پایان دادن به بازی شطرنج به چند روش قابل انجام است.
- کیش و مات: طبق قوانین شطرنج اگر یکی از دو بازیکن، شاه حریف را در معرض کیش های متوالی قرار دهد به گونه ای که شاه هیچ راهی برای بیرون آمدن از کیش نداشته باشد. بازی به اصطلاح کیش و مات شده و به نفع حریف مقابل تمام میشود.
- توافق دو طرفه: این حالت زمانی رخ میدهد که هر دو طرف بازی با رضایت کامل بپذیرند که بازی مساوی است. توافق دو طرفه در هر زمان از بازی قابل انجام است.
- تکرار سه گانه: اگر یکی از دو طرف، یک موقعیت یکسان را سه بار در بازی بهد وجود بیاورد. یعنی به وجود آوردن سه تکرار متوالی یه غیر متوالی. در آن صورت بازی مساوی است و پایان میپذیرد.
- قانون پنجاه حرکت: اگر پنجاه حرکت متوالی انجام شود و در طی این مدت سربازی حرکت نکند یا مهره ای توسط دو حریف بیرون نرفته باشد، آنگاه بازی میتواند توسط ادعای یکی از دو بازیکن شطرنج، مساوی اعلام شود.
فواید آموزش شطرنج چیست؟
این بازی فکری جذاب فواید بسیار زیاد و باورنکردنی دارد. چه در آموزش شطرنج برای کودکان و چه در آموزش شطرنج برای بزرگسالان، اثرات مثبتی برای سلامت ذهن و روح وجود دارد.
قوانین شطرنج ممکن است برای ساختن ماهیچه ها و عضلات، کمک نکند اما روی سلامت روان شما تاثیر گسترده، قابل توجه و مادام العمری دارد.
- افزایش ارتباط عصبی در مغز و بهبود آن
- فعال شدن همزمان هر دو نیمکره در مغز
- شطرنج ضریب هوشی شما را افزایش میدهد
- مصون ماندن از آلزایمر و زوال عقل
- افزایش خلاقیت
- بهبود مهارت های خواندن
- بهبود مهارت های حل مساله
- پیشگیری از سکته مغزی
- آموزش شطرنج برای کودکان، پرخاشگری را در آنها کاهش میدهد
- افزایش و بهبود مهارت های ارتباطی
- تسریع درمان اسکیزوفرنی
- افزایش اعتماد به نفس
حرف آخر
شطرنج یک فعالیت پیچیده مغزی است که به تفکر بالا و قدرت استدلال ذهنی نیاز دارد. شطرنج به بازی پادشاهان معروف است. امیدوارم از آموزش شطرنج لذت برده باشید. البته در نظر داشته باشید که برای پیشرفت در این بازی و حرفه ای شدن، باید تمرین کنید. مشتاق شنیدن نظراتتان هستم.
مطالب مرتبط:
