سمانه عزیزی اختلال شخصیت مرزی مانند عبور کردن از روی یک طناب باریک است که هر لحظه ممکن است فرد از یک طرف آن سقوط کند. بی ثباتی در افراد دارای شخصیت مرزی، باعث میشود آنها رفتار متناقضی از خود نشان دهند. یعنی یک لحظه بسیار شاد و در لحظه بعد، افسرده و غمگین هستند. در کل چرخش سریع احساسات در رفتار افراد مبتلا به اختلال شخصیت مرزی بسیار زیاد است.
اختلال شخصیت مرزی چیست؟
اختلال شخصیت مرزی یا BPD که نام های دیگری همچون: اسکیزوفرنی موقت و شخصیت انگاری نیز شناخته میشود، یکی از رایج ترین اختلالات شخصیتی است. آمار ابتلا به این اختلال در زنان بسیار بیشتر از مردان است.
در تعریف اختلال شخصیت مرزی و ویژگی های اصلی آن باید گفت: فرد مبتلا دارای هیچ ثباتی در خلق و خو نیست، حالت عاطفی پایداری ندارد و همچنین از نظر رفتاری دچار دگرگونی های سریع میشود.
این افراد از طرفی هراس نزدیک شدن به بقیه را دارند و از طرفی از نزدیک شدن به افراد یا بودن در جمع نیز میترسند.
نشانه های اختلال شخصیت مرزی در افراد
اگر چه اختلال شخصیت مرزی، نشانه های زیادی دارد اما متخصصان، علائم آنرا در ۹ مجموعه، تقسیم بندی کرده اند. پیش از هر چیز بهتر است برای مطمئن شدن از اینکه آیا مبتلا به این اختلال هستید یا خیر، به این علائم اکتفا نکنید و حتما نزد یک متخصص در این حوزه بروید.
اختلال شخصیت مرزی به سادگی با بقیه بیماری ها اشتباه گرفته میشود. داشتن حداقل پنج مورد از نشانه های زیر نشان از ابتلا به آن است.
۱- ترس از رها شدن:
برای جلوگیری از اینکه افراد شما را ترک کنند (ترک شدن حقیقی یا خیالی)، تلاش های سراسیمه زیادی میکنید. حتی مسائل پیش پا افتاده مثل دیر رسیدن عزیزانتان به خانه، ترس شدیدی برای شما به همراه دارد.
ممکن است برای اینکه از ترک شدن جلوگیری کنید و کسی را نزدیک خودتان نگه دارید، التماس کنید یا تلاش های دیوانه واری انجام دهید که متاسفانه نتیجه عکس هم میدهد.
۲- بی ثباتی شدید در روابط:
به گونه ای که هربار از یک طرف بام می افتید. یا شدید وابسته اید یا به طور کل رابطه را بی ارزش می شمارید. به سرعت عاشق میشوید و فکر میکنید هر کسی که پا به زندگی شما میگذارد، فرد مناسبی است.
بعد هم به همان سرعت ناامید میشوید. در کل هیچ حد وسطی برای افراد مبتلا به اختلال شخصیت مرزی وجود ندارد و همیشه در حال افراط یا تفریط هستند. ممکن است ناگهانی نظرتان را درباره دوست خود تغییر دهید و یک شبه از علاقه به نفرت برسید.
۳- بی ثبات بودن احساس در مورد خود یا همان اختلال هویت:
مرتبا عشق، ارزش ها، باور ها و حتی هدف هایتان را تغییر میدهید.
۴- افراط کردن و بی ملاحظه بودن:
در برخی موارد مانند پول خرج کردن و رانندگی یا رابطه جنسی.
۵-افکار خودکشی داشتن:
یا تهدیدهای مکرر برای انجام این کار، اقدام به خودزنی.
مطلب مرتبط: چرا نباید خودکشی کنیم؟
۶- احساس پوچی شدید و مزمن:
انگار که خلا شدیدی را درون خود احساس میکنید و دائم درباره هیچ بودن صحبت میکنید. یک احساس ناخوشایند که هرگونه تلاشی هم برای پرکردن این خلا، بیهوده به نظر میرسد. گاهی ممکن است به رفتار های پرخطر روی بیاورید تا این خلا را پرکنید مثل مصرف مواد مخدر یا مشروبات الکلی.
۷- نشان دادن واکنش های شدید:
مانند تحریک پذیری یا اظطراب که به صورت حمله ای مدت دار (معمولا بین چند ساعت و ندرتا تا چند روز) اتفاق می افتد. یک لحظه احساس خوشبختی کردن و در لحظه بعد، خود را یک بدبخت تمام عیار دانستن.
۸- عدم توانایی کنترل خشم:
عصبانیتی آنچنان شدید که باعث از دست دادن کنترل، پرت کردن اشیا، فریاد زدن های ناگهانی و پرخاش شدید همراه باشد. بد نیست تا یک تست عصبانیت از خودتان بگیرید تا از این مورد مطمئن شوید.
۹- افکار بدگمانی( پارانویید):
احساس زندگی کردن در یک مه غلیظ؛ انگار با دیگران فاصله دارید یا حتی از بدن خود بیرون هستید و احساس شک نسبت به کارهایی که دیگران میکنند و انگیزه های آنها.
علت بروز شخصیت مرزی چیست؟
عوامل متعددی در بروز اختلال شخصیت مرزی دخیل هستند. اما اکثر متخصصان در این زمینه به اتفاق معتقدند که ترکیب این عوامل، موجب بروز شخصیت مرزی است.
۱- عوامل بیولوژیکی: محققان هنوز در حال رمزگشایی فرایندهای پیچیده ای هستند که در مغز یک فرد مبتلا به اختلال شخصیت مرزی، اتفاق می افتند. میتوان اینچنین گفت که مغز یک فرد مبتلا به PBD، مانند یک گروهان نظامی همیشه آماده باش است که به آن اصطلاح flight fight switch گفته میشود به معنای نبرد یا فرار.
مغز این افراد، دنیای بیرون را ترسناک تر و پراسترس تر از یک فرد عادی میبیند. منطق در آنها ضعیف عمل میکند و در عوض غریزه در آنها بیش از سایر افراد است.
۲- به ارث رسیدن: اگر فردی در یک خانواده به اختلال شخصیت مرزی مبتلا باشد، امکان ابتلای شخص دیگری در آن خانواده، بسیار زیاد است.
۳- عوامل خارجی مثل تجربیات کودکی: در کنار دو عامل گفته شده، به هیچ وجه نمیتوان از تاثیر تجربه های دوران کودکی غافل شد.
نقش کودکی و مخصوصا سه سال اول زندگی هر فرد، بسیار مهم است. تجربیاتی از قبیل طلاق والدین یا درگیری بین آنها، اینکه کودک احساس تعلق به محیط خانواده را دریافت نکرده، تنبیه کودک و بی توجهی به احساسات او.
اختلال شخصیت مرزی خاموش
فرد مبتلا به اختلال شخصیت مرزی خاموش، رفتار های پرخاشگرانه از خود نشان نمیدهد اما این احساسات را درون خود میریزد و همواره در درون خود آشوبی دارد که از بیرون اصلا قابل دیدن نیست.
در اصل او با رفتار یا گفتارش، باعث رنجش دیگران نمیشود ولی با درون ریزی آنها، خود را از درون نابود میکند. ممکن است که اصلا مشخص نباشد که فرد دارای اختلال شخصیت مرزی است و علت اینگونه نامگذرای، دقیقا همین است.
از دیگر علائم آن میتوان موارد زیر را نام برد:
- احساس تنهایی و ناتوانی در ارتباط گرفتن با دنیای بیرون.
- احساس اعتماد به نفس لحظه ای و ناتوانی مطلق در لحظه ای بعد.
- احساس اینکه لیاقت دوست داشته شدن را نداریم.
- پنهان کردن احساسات و بروز ندادن آن نسبت به دیگران که باعث میشود آنها را از خود دور کنیم.
- ترس از نزدیک شدن به دیگران به خاطر ترس از طرد شدن و از طرفی راندن دیگران به محض نزدیک شدن.
- تفکر سیاه یا سفید: یعنی دید مطلق داشتن نسبت به مسائل. یا مطلقا خوب و یا بد دانستن چیزی به طوری که مرز یا حد وسطی وجود نداشته باشد.
در نهایت باید گفت تشخیص اختلال شخصیت مرزی خاموش، نیاز به یک متخصص تیزبین و با تجربه دارد. چون اینگونه افراد معمولا برون ریزی علائم ندارند و حتی آنرا انکار میکنند و بیشتر به دلیل حل مشکلات ارتباطی به مراکز مشاوره مراجعه میکنند.
تفاوت اختلال شخصیت مرزی و دو قطبی چیست؟
اختلالاتی وجود دارند که میتوانند همزمان با اختلال شخصیت مرزی رخ دهند. یعنی اگر فردی مبتلا به BPD باشد امکان دارد که همزمان به افسردگی پنهان یا اختلال دو قطبی هم مبتلا باشد.
بیش از آنکه به اختلاف این دو بپردازیم باید گفت که اگر اختلال شخصیت مرزی به درستی و با موفقیت درمان شود، اختلال دو قطبی هم معمولا درمان خواهد شد اما عکس این قضیه لزوما درست نیست.
ویژگی مشترک این دو بیماری در دوره های افسردگی و اقدام به خودکشی است. احساس غمگین بودن و بی علاقگی به انجام هرگونه فعالیتی. اما تفاوت در اینجاست که شخصیت مرزی یک اختلال خلقی نیست و اگر هم اینگونه تعریف شود، در پیوند شدید با ارتباط با دیگران است.
اما در افرادی که مبتلا به اختلال شخصیت دو قطبی هستند، رابطه کمی بین شروع یک دوره نوسان خلقی و ارتباط با دیگران وجود دارد و موارد زیر نیز از دیگر علائم آن هستند.
- بی خوابی زیاد
- بی قراری در رفتار
- خستگی مفرط و از دست دادن انرژی
- کاهش تمرکز
- عدم توانایی در تصمیم گیری
تست اختلال شخصیت مرزی
تست اختلال شخصیت مرزی که توسط متخصصان طراحی شده است کمک بسیاری برای تشخیص و درمان این اختلال میکند. امروزه تست های بسیاری برای تسهیل روند تشخیص به وجود آمده اند.
به این نکته توجه داشته باشید که تست ها را با صداقت تمام انجام بدهید و همچنین اولین پاسخی که به ذهنتان میرسد را علامت بزنید و در برخی تست ها گفته شده که بعد از جواب دادن به سوالات، دوباره به عقب برنگردید تا پاسخ هایتان را عوض کنید و تا انتهای تست به همین روش پیش بروید.
درمان اختلال شخصیت مرزی
ابتدا بدانید که اختلال شخصیت مرزی قابل درمان است و فرد با تحت مشاوره قرار گرفتن و در صورت لزوم و نیز تشخیص متخصص، دارو درمانی، میتواند این بیماری را درمان کند. درکل چهار روش برای درمان اختلال شخصیت مرزی وجود دارد که به صورت زیر دسته بندی میشود.
۱- دارو درمانی:
زمانی که این اختلال، حالت طبیعی زندگی شما را صلب کند. به گونه ای که زندگی شما از روال عادی خارج شود، دارو درمانی مطرح میشود. به عنوان مثال داروهای ضد افسردگی که توسط متخصص، تجویز میشود و حتما هم باید بنا به دستور متخصص، مصرف آن قطع گردد.
۲- مشاوره درمانی:
سراغ درمانگری بروید که با او احساس راحتی میکنید. احساس امنیت در مشاوره بسیار مهم است. در درجه دوم به پزشک یا مشاور خود اعتماد کنید و بگذارید روش های درمانی مورد نظر خود را پیش ببرند.
متعهد شوید که با او در راستای درمان خودتان همکاری خواهید کرد. در جلسه های خود به طور مرتب شرکت کنید و این نکته را به خاطر داشته باشید که هرگز سرخود، درمان را رها نکنید.
۳- درمان گروهی:
اگر بیمار در محیط های بیمارستانی که هم به صورت فردی و هم به صورت گروهی کار میکنند تحت درمان قرار گرفته، درمان گروهی بسیار نتیجه بخش خواهد بود.
در درمان گروهی، فرد ضمن بودن در محیط هایی که کارکنان آن آموزش دیده اند، نتیجه خوبی میگیرد او میتواند از امکاناتی نظیر تفریح درمانی، حرفه درمانی و کار درمانی بهره ببرد.
مزیت این نوع درمان زمانی است که محیط خانه بیمار به دلیل تعارض های درون خانواده یا فشار محیط و بد رفتاری والدین، تاثیر منفی روی فرد بگذارد.
۴- طرحواره درمانی:
طرحواره درمانی سیستم جدیدی از روان درمانی است که برای درمان اختلال شخصیت مرزی که در گذشته گمان میرفت درمانی برای آن وجود ندارد، مورد استفاده قرار میگیرد. در نهایت باید گفت که یک درمان موثر برای اختلال شخصیت مرزی ممکن است تا یک سال زمان بر باشد و نیاز به پیگیری روزانه دارد.
طرحواره درمانی چیست؟
برای پاسخ به این پرسش که طرحواره درمانی چیست باید گفت تکنیکی است برای اینکه بر شخصیت افراد و در همه ابعاد، تاثیر عمیقی میگذارد و باعث از بین رفتن علائم مزمن میشود. طرحواره درمانی در چند قدم انجام میشود:
قدم اول: شناسایی الگوهای رفتاری فرد
مرحله دوم: پاسخ به هرگونه چالش که سر راه فرد قرار میگیرد.
قدم سوم: شناسایی نقاط مثبت بیمار و بها دادن به آنها
در آخر بیمار به این نتیجه میرسد که باورهای مرکزی اش آنچنان که فکر میکرد درست نیستند و در نتیجه آن، احساساتش نیز به گونه ای نادرست عمل میکنند. این روش فرد مبتلا به اختلال شخصیت مرزی را تشویق میکند که تنظیم هیجان را بیاموزد. درمان بر پایه پذیرش، متعهد بودن و خواستار تحمل در برابر هیجان است.
درمانگر، تجربه های شخص را تجزیه و تحلیل میکند و به بررسی دقیق آنها میپردازد و روی تفکرات فرد تاثیر زیادی میگذارد.
هدف طرحواره درمانی
اینکه به فرد دارای اختلال شخصیت مرزی یک ذهنیت سالم بدهد و او بتواند در بیان نیاز ها و هیجان های سالمش، آزاد باشد. محدودیت های واقع بینانه خود را بپذیرد، با دیگران روابط امن و بدون وابستگی بیمارگونه ایجاد کند، از زمان حال لذت ببرد و نسبت به کار و فعالیت، انگیزه و اشتیاق نشان بدهد. و دیگر اهداف این درمان را برای اختلال شخصیت مرزی در ادامه بخوانید:
ذهن آگاهی: قلب همه مهارت ها در طرحواره درمانی است و به معنای پذیرش هر آنچه هست، بودن در زمان حال، رویارویی و مشاهده بدون قضاوت احساسات خود و همچنین آگاه بودن نسبت به آنها.
تنظیم هیجان: مهارت هایی که به ما کمک میکنند کنترل هیجانمان را در دست بگیریم و متناسب با واقعیت تنظیمشان کنیم. حملات هیجانی را در فرد کاهش میدهد.
ارتباط موثر: چگونه با دنیای بیرون ارتباط برقرار کنیم که بدون ترس و وابستگی های بیمار گونه باشد. به عبارتی آموختن حد و مرزها در روابط. از همه مهم تر، احترام گذاشتن و ارزش نهادن به وجود خودمان.
تحمل آشفتگی: فرض کنید با موقعیتی روبرو هستید که قابل تغییر نیست و یا اجتناب ناپذیر است. یاد میگیرید چگونه راه های خود مخرب را کنار بگذارید مانند: خود آزاری و افکار خودکشی یا مصرف مواد یا سایر رفتار های پرخطر دیگر.
نتیجه گیری
دنیای بیرونی و درونی یک فرد دائما در حال تغییر است و شخصیت یعنی یک الگوی ثابت که ما از آن استفاده میکنیم تا با شرایط تطبیق داده شویم. در شرایطی که این الگوی رفتاری آسیب دیده باشد و به بیانی دیگر، الگویی باشد که از طرف جامعه، فرهنگ و عموم مردم قابل فهم یا پذیرش نباشد، آنرا اختلال شخصیت می نامند که اختلال شخصیت مرزی یکی از انواع آن است.
با توجه به تحلیل کاملی که برای آن گفته شد و اینکه دانستیم این اختلال، بسیار شایع شده است اما امروزه به قطع میتوان گفت راه های درمانی نیز برای آن وجود دارد که موجب قدم برداشتن به سوی سلامت روانی جامعه بشری است.
مطالب مرتبط:
