کیوان چوگلی هر چند وقت یکبار، اخباری مربوط به تحرکات اجتماعی یا نظامی مردم در کشورهای مختلف جهان منتشر می شود. این تحرکات با هدف مخالفت و یا برکناری دولت مرکزی آن کشور انجام می شود. اما نمی توان به تمامی جنبش های این چنینی انقلاب یا کودتا گفت. چون ماهیت انقلاب با دیگر تحرکات اجتماعی فرق دارد و تغییرات آن به مراتب وسیع تر است. ولی اکثر مردم عادت کرده اند که هر تحرک یا مخالفت دسته جمعی را انقلاب بخوانند. اما تفاوت انقلاب با کودتا و یا دیگر تحرکات نظامی یا اجتماعی در چیست؟ برای درک چنین تفاوتی باید ابتدا انقلاب و مفاهیم مرتبط با آن را تعریف کنیم. سپس تفاوت انقلاب با کودتا را توضیح خواهیم داد.
آشنایی با مفهوم انقلاب و تفاوت آن با کودتا
دلایل بسیار متفاوتی برای تحرکات مردمی یا نظامی وجود دارد. میل به قدرت، آزادی، استقلال طلبی، مبارزه با ظلم، آرمان گرایی و مبارزه با استعمار از عمده ترین دلایل جنبش های سیاسی و اجتماعی هستند.
در واقع ذات انسان به گونه ای است که ظلم را برنمی تابد و به مخالفت با زورگویی برمی خیزد. نمونه های بسیار زیادی از انقلاب، شورش، کودتا و غیره در تاریخ جهان بشریت رخ داده است. حتی در تاریخ کشور ما هم نشانه هایی از این تحرکات سیاسی وجود دارد.
بزرگترین دستاوردی که در این حوزه کسب شده، پیروزی انقلاب اسلامی ایران در سال ۱۳۵۷ بود. اما اجازه بدهید تا قبل از ورق زدن تاریخ سیاسی ایران، مفهوم انقلاب را توضیح دهیم.
انقلاب چیست؟
انقلاب یا revolution به نوعی حرکت مردمی و بنیادین گفته میشود که در راستای تغییر ساختار سیاسی و نوع حکومت حاکم بر جامعه انجام می شود. هر انقلابی برای پیروزی به پشتیبانی مردمی، برنامه و ایدئولوژی مشخص و رهبری مدبرانه نیاز دارد.
این عوامل در اثر استبداد حاکمان، فقر، ظلم به مظلوم و استبداد حاکمان شکل می گیرند. انقلاب انواع مختلفی دارد که انقلاب صنعتی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی نمونه هایی از آن هستند. مثلا برای نوع اجتماعی از این تحرک سیاسی، می توان انقلاب فرانسه، روسیه و ایران را نام برد. چون قشرهای مختلفی از مردم و اصناف بازار در آن شرکت داشتند.
- انقلاب روسیه
کودتا چیست؟
کودتا (coup détat) در اصل یک واژه فرانسوی است که به تحرکات توطئه آمیز و غیرقانونی گروهی از درون حاکمیت و بر علیه حاکمیت وقت گفته می شود. معمولا این گروه نظامی و مسلح هستند و هدف آنها در اکثر موارد، تصاحب قدرت است.
کودتاهای بسیار زیادی در سراسر جهان رخ داده و دست اندرکاران آن سعی داشتند تا نام عمل خود را انقلاب بنامند. اما اکثر این تحرکات سیاسی با شکست روبرو می شوند؛ چون اصلی ترین عنصر برای پیروزی که همان مشارکت مردمی است را، ندارند.
کودتای ژنرال نجیب و جمال عبدالناصر در سال ۱۹۵۲ میلادی در مصر نمونه ای جهانی از این اقدام بود که در نهایت شکست خورد. کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ در ایران، نمونه شناخته شده ای از این اقدام در داخل کشور ما بود.
کوتایی که با حمایت مالی سرویس اطلاعات بریتانیا، آژانس اطلاعات مرکزی آمریکا، بخشی از ارتش شاهنشاهی ایران و محمد رضا پهلوی انجام شد. هدف از انجام این کودتا، سرنگونی دولت قانونی محمد مصدق بود.
تفاوت انقلاب با کودتا در چیست؟
اصلی ترین تفاوت انقلاب با کودتا در موارد زیر خلاصه می شود:
۱ – اصلی ترین عنصر انقلاب، مردم هستند؛ در حالی که کودتا توسط گروهی نظامی از بدنه حکومت انجام می شود. این گروه از پیکره قدرت برخاسته و پایگاه مردمی ندارد.
۲ – هدف از کودتا جایگزینی گروهی در دورن نظام با گروهی دیگر است. پس زیرساخت ها و ارزش ها در کودتا تغییر نیافته و ساختار نظام به قوت خود باقی می ماند. اما انقلاب باعث تغییری اساسی در بدنه حکومت و یا حوزه مد نظر می شود.
۳ – سرعت تغییرات در کودتا به نسبت انقلاب بیشتر است؛ چون جایگزینی و براندازی بلافاصله انجام می شود.
۴ – معمولا برای حمایت از کودتا و اجرای آن، عموامل خارجی نیز دست دارند. اما انقلاب با پشتوانه و رهبری از جنس خود مردم انجام می شود.
تعریف دیگر مفاهیم اجتماعی رایج و تفاوت آنها با انقلاب
در کنار انقلاب و کودتا، اصطلاحات دیگری برای تحرکات گروهی وجود دارد که اکثر مردم به اشتباه آن را با انقلاب یکسان می دانند. اما یک تفاوت بسیار اساسی در شورش، نهضت، اصلاح و اعتصاب با ماهیت انقلاب وجود دارد. با در نظر گرفتن تعاریف ارائه شده، به تفاوت بین این مفاهیم با انقلاب پی خواهید برد.
۱- اصلاح یا رفرم (reform)
اصلاح تقریبا نقطه متقابل انقلاب است؛ چون تغییرات به قدری بنیادی نیست که نظام حاکم بر جامعه را تغییر دهد. یعنی بنیاد و ساختمان اصلی حکومت حفظ شده و صرفا تغییراتی برای بهبود اوضاع انجام می شود.
معمولا چنین اصلاحاتی از بالا و توسط خود دولتمردان انجام می شود. انقلاب سفید محمد رضا شاه پهلوی، نمونه ای از یک اصلاح در تاریخ ایران است. اصلاحی که باعث تغییرات عمده اقتصادی و اجتماعی در ایران شد.
۲- شورش یا اعتصاب (rebellion)
به هر اقدام خشونت باری که توسط گروهی از مردم یا نظامیان بر علیه حاکمیت سیاسی انجام شود، شورش می گویند. این گروه مردمی به یک موضوع خاص اعتراض داشته و یا قصد نفی حاکمیت را دارند.
هدف از شورش، اعتراض به وضع موجود است و اگر گسترش یابد تبدیل به انقلاب می شود. شرکت کنندگان در شورش کاستی ها را به افراد نسبت می دهند و قصد از میان برداشتن آنها را دارند.
۳- قیام (uprising)
قیام نوعی شورش وسیع اعتراضی و اجتماعی نسبت به وضعیت موجود در جامعه است. شورش توسط یک قشر یا صنف خاصی از مردم انجام می شود؛ ولی هدف از قیام، به دست آوردن قدرت و تغییر در حاکمیت است.
یا اینکه قصد رفع کاستی ها، مشکلات و از بین بردن عوامل آن را دارند. قیام ۳۰ تیر و قیام آذربایجان، نمونه هایی از این تحرک اجتماعی هستند.
- قیام ۳۰ تیر
۴- جنبش
به مبارزاتی که مردم یک کشور یا سرزمین بر علیه استعمار حاکم و رسیدن به استقلال انجام می دهند، جنبش می گویند. مبارزات مردم هندوستان و الجزایر، دو نمونه از جنبش های انجام گرفته در تاریخ جهان هستند.
۵- نهضت
نهضت ها در اصل به شورش های ملی گفته می شود که به نوعی ایدئولوژی و بسیج اجتماعی نیاز دارند. این حرکت بخشی از تاریخ مبارزه با پدیده استعمار بوده و گاهی اوقات با خشونت نیز همراه است.
مهمترین عنصر نهضت، بومی گرایی است. از شناخته ترین نهضت های تاریخ معاصر، می توان به نهضت تنباکو و نهضت ملی شدن صنعت نفت ایران اشاره کرد.
- نهضت تنباکو
کلام آخر
ماهیت سیاست با قدرت طلبی و جنگ افروزی همراه است. چون سیاسیون برای پیشبرد اهداف خود و کنترل جامعه، یک سری تصمیمات را اجرایی می کنند. این تصمیمات شاید به مذاق گروهی از اقشار جامعه خوش نیاید.
پس این افراد سعی خواهند داشت تا با گفتگو و یا شرکت در جنبش های مردمی، درخواست های خود را بیان کنند. اصطلاحات بسیار متفاوتی برای این تحرکات اجتماعی وجود دارد که در این مطلب آنها را توضیح دادیم. الان دیگر باید فهمیده باشید که تفاوت انقلاب با کودتا در چیست و کدام یک تاثیرگذاری بیشتری دارد.
مطلب مرتبط:
